بیماری ام اس
Contents
بیماری ام اس
دکتر یاراحمدی متخصص مغز و اعصاب در مصاحبه با هفته نامه سلامت می گوید : ام اس یک بیماری خود ایمنی و التهابی است که مغز و نخاع یا سیستم اعصاب مرکزی را هدف می گیرد. در این بیماری، بدن آنتیبادی هایی علیه خود ترشح می کند که به میلین یا غلاف چربی پوشاننده اعصاب آسیب می رسانند. عصب هایی که وظیفه پیامرسانی با سرعت بالا را برعهده دارند به صورت قطعه قطعه با غلاف میلین پوشیده شدهاند. این غلاف امکان انتقال پرشی پیام ها از یک نقطه به نقطه دیگر را فراهم می کند. پیامرسانی به صورت پرشی به جای انتقال ممتد، سرعت هدایت عصبی را در بدن افزایش می دهد. حال اگر فیبرهای عصبی تشکیلدهنده ماده سفید مغز و نخاع توسط آنتیبادی های بدن مورد هدف قرار بگیرند، بخش هایی از غلاف پوشاننده خود را از دست می دهند. درنتیجه سرعت هدایت پیام های عصبی کاهش می یابد و یا انتقالرسانی در آن ناحیه مختل می شود.
بیماری ام اس
شیوع بیماری ام اس
بیماری ام اس در افراد جوان و خانم های 29 تا 35 ساله شیوع بیشتری دارد. با این حال می تواند در سنین دیگر نیز بروز پیدا کند. این بیماری در ابتدا ممکن است خود را با علائم بالینی خاص مثل حمله های ضعف بینایی در یک چشم یا التهاب عصب بینایی و یا حمله های حسی دیگر مثل گزگز و مورمور یا سوزن سوزن شدن و بیحسی در دست و پای یک طرف نشان دهد. درواقع علائم بالینی ام اس معمولا یک طرفه هستند. بنابراین اگر فردی در هر دو دست یا پا دچار احساس خوابرفتگی شود، نباید نگران بیماری ام اس باشد. از دیگر علائم این بیماری می توان به اختلال تعادل در راه رفتن و زمین خوردن اشاره کرد. ام اس در موارد خیلی نادر ممکن است با تشنج نیز ظهور پیدا کند.
تشخیص بیماری ام اس
یکی از راه های تشخیص بیماری ام اس، بررسی علائم بالینی و حمله های عصبی بیمار است. حمله های ام اس براساس محل درگیری در مغز و مسئولیت و عملکرد آن ناحیه در سیستم اعصاب مرکزی می توانند با نقص ها و علائم مختلف همراه باشند. البته حمله های عصبی تنها زمانی به عنوان حمله ام اس در نظر گرفته می شوند که علائم آنها فقط در یک طرف بدن باشند و حداقل برای 24 ساعت ادامه پیدا کنند. بنابراین تاری چشم یک طرفهای که کمتر از چند ساعت بهبودی پیدا کند، به هیچ وجه نباید حمله ام اس درنظر گرفته شود. علاوه براینها برای تشخیص ام اس باید حداقل 2 حمله در 2 نقطه مختلف به فاصله حداقل 1 ماه اتفاق بیفتند.
تصویربرداری ام آر آی از دیگر راه های تشخیص ام اس است. بخش های از بین رفته میلین در این بیماری به صورت پلاک های سفیدرنگ در ام آر آی مشخص می شوند. این موضوع به تشخیص محل درگیری و تعداد ضایعات ام اس نیز کمک می کند. با انجام ام آر آی همزمان با تزریق مواد حاجب می توان به جدید یا قدیمی بودن پلاک ها یا ضایعات ام اس پی برد زیرا معمولا بعد از گذشت 1 تا 3 ماه از ضایعه، پلاک تشکیل شده روی اعصاب، دیگر ماده حاجب را به داخل خود راه نمی دهد. در این وضعیت با تزریق ماده حاجب، پلاک در ام آر آی مشخص نمی شود. در حالی که پلاک های جدید به دلیل ناپایدار بودن دیواره دورشان با جذب ماده حاجب در ام آر آی قابل مشاهده هستند.
برای تشخیص ام اس می توان از آزمایش مایع مغزی نخاعی نیز استفاده کرد. این آزمایش که OCB (Oligoclonal Bands) نام دارد در بیش از 80 تا 90 درصد از بیماران مبتلا به ام اس، مثبت می شود. برای تشخیص قطعی ام اس علاوه بر بررسی علائم بالینی، یافته های تصویربرداری و آزمایش مغزی نخاعی باید آن را از سایر بیماری ها با علائم مشابه از جمله طیف وسیعی از بیماری های روماتیسمی افتراق داد. بنابراین لازم است فرد تمامی آزمایش های روماتیسمی را هم انجام دهد.
انواع بیماری ام اس
بیماری ام اس را می توان بر اساس رفتار و شخصیت بالینی آن به 4 گروه تقسیم کرد؛ از جمله RRMS، PPMS، SPMS و PRMS:
– شایع ترین نوع بیماری، RRMS یا ام اس عود کننده – فروکش کننده است که شامل مجموعهای از حملات عودکننده یا جدید و بهبودپیداکننده می شود. برای مثال در این بیماری، فرد ممکن است ناگهان دچار حمله در یک چشم شود، طوری که چشم تار شده و دچار کاهش قدرت افتراق رنگ ها و کنتراست آنها می شود. همچنین در حرکت دادن، دردناک خواهد بود. این حمله معمولا 2 هفته تا 1 ماه طول می کشد و با مصرف کورتن یا بدون درمان کاملا بهبود می یابد. اما مجدد بعد از گذشت مدتی فرد به حملهای دیگر در نقطه دیگری از بدن دچار می شود. برای مثال ممکن است فلجی یک پا یا گزگز و مورمور شدن و کرختی در یک سمت بدن را تجربه کند. تمامی این حملات بیشتر از 24 ساعت طول می کشند و با گذشت زمان بهبود می یابند.
– نوع دوم بیماری، PPMS یا ام اس پیشرونده اولیه است. این نوع ام اس از ابتدا سیر پیشرونده داشته و بهبود پیدا نمی کند. درواقع حمله های آن پشت سر هم رخ می دهند و هر بار نقص هایی جدید از خود باقی می گذارند. بیماران مبتلا به این نوع ام اس معمولا خیلی سریع و طی چند سال قدرت حرکت را از دست می دهند و به ویلچر احتیاج پیدا می کنند. همچنین به تدریج ممکن است در خطر مرگ قرار بگیرند.
– ام اس پیشرونده ثانویه یا SPMS، نوع دیگری از این بیماری است در ابتدا به شکل RRMS یا ام اس عود کننده – فروکش کننده تظاهر پیدا می کند اما از یک نقطه به بعد دیگر بهبود پیدا نکرده و پیشرفت می کند.
– نوع چهارم ام اس، PRMS یا ام اس پیشرونده – عود کننده است. در این نوع ام اس، بیماری با یک شیب ملایم به طور دائم پیشرفت می کند. حین پیشرفت نیز فرد دچار حمله های متعدد و بهبود یابنده می شود.
بیماری های دیگری نیز وجود دارند که در طیف ام اس قرار می گیرند؛ از جمله بیماری «دویک» یا «نورومیلیت اپتیکا» که بیشتر باعث گرفتاری ناحیه گردن، نخاع و چشم ها می شود. ام آر ای سر و مغز این بیماران معمولا سالم است اما در ناحیه گردن آنها ضایعه دیده می شود. این بیماری نیز به علت ترشح آنتیبادی توسط بدن رخ می دهد و با تظاهرات مختلف عصبی همراه است. بیماری «دویک» نسبت به ام اس بدخیم تر است. ضایعات این بیماری معمولا برگشتپذیر نیستند. درمان آن هم تا حدودی با ام اس متفاوت است.
عوارض بیماری ام اس
بیماری ام اس با عوارض خاصی همراه است که باید مورد توجه و درمان قرار بگیرند. برای مثال اختلال نخاعی و اسپاسم مثانه در این بیماری می تواند باعث تکرر ادرار شود. در این وضعیت با جمع شدن کمترین میزان ادرار در مثانه، فرد دچار احساس فوریت یا بیاختیاری ادرار خواهد شد. برای بهبود این حالت می توان از داروهای شلکننده مثانه استفاده کرد. علاوه براین، درصد بالایی از بیماران مبتلا به ام اس دچار اختلالات روحی روانی از جمله اختلال اضطرابی و افسردگی می شوند. این بیماری ها نیز حتما باید مورد توجه قرار گرفته و درمان شوند. از آنجایی که بین کمبود ویتامین D و بروز ام اس ارتباطی خفیف یافت شده است، این بیماران باید حتما تحت نظر پزشک از مکمل های ویتامین دی و کلسیم استفاده کنند. درمورد بهبود ضایعات حرکتی ناشی از این بیماری، انجام فیزیوتراپی مکرر می تواند بسیار موثر و سودمند باشد. بیماران مبتلا به ام اس باید از قرار گرفتن در معرض گرمای زیاد نیز پرهیز کنند. حضور در محیط های گرم، استفاده از پتو و لباس های گرم و خوابیدن در نزدیکی شوفاژ و منابع حرارتی می تواند با ایجاد پدیده آتوف، علائم این افراد را تشدید کند.
انواع درمان های بیماری ام اس
درمورد ام اس هنوز درمان قطعی متصور نیست اما افق درمان در آینده بسیار روشن و خوشبینانه است و دانشمندان در حال کار و تحقیق در این زمینه هستند. در حال حاضر برای کنترل این بیماری از داروهای خوراکی و تزریقی متعددی استفاده می شود که بیشتر آنها را اینترفرون ها و داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی تشکیل می دهند.
درمان های خط اول ام اس، به 2 گروه تزریقی و خوراکی تقسیم می شوند. از درمان های تزریقی می توان به انواع اینترفرون ها (Betaferon/Rebif/Avonex) و گلاتیرامراستات (Osvimer/Copamer) و از درمان های خوراکی می توان به تری فلونوماید (Triflunomide) مثل قرص اوباژیو (Tebazio)، دی متیل فومارات (با برندهای Diphosel و Zadiva به صورت کپسول های 120 و 240 میلی گرم) اشاره کرد. درمان های خط دوم شامل Fingolimod و کپسول و آمپول Tysabri Natalizumab)) می شوند. در صورت عدم پاسخ به درمان های خط دوم باید از درمان های خط سوم استفاده کرد. از جمله این درمان ها می توان به Rituximab، آلمتوزوماب (Alemtuzumab) و داروهای شیمیدرمانی Novantrone یا Mitoxantrone و Cyclophosphamide اشاره کرد. البته این نوع شیمیدرمانی امروزه کمتر برای درمان ام اس به کار می رود.
تمامی این درمان ها برای RRMS (ام اس عود کننده – فروکش کننده) کاربرد دارند. البته در بعضی موارد برای SPMS (ام اس پیشرونده ثانویه) و PPMS (ام اس پیشرونده اولیه) نیز استفاده می شوند. خوشبختانه ایران از درمان های روز دنیا برخوردار است و حتی بعضی از داروهای ام اس را به کشورهای دیگر صادر می کند. البته اخیرا در جهان برای PPMS دارویی به نام اکرلی زوماب یا Ocrevus کشف شده است که هنوز در ایران موجود نیست.
برخی از خدمات دکتر یاراحمدی فوق تخصص مغز و اعصاب :
با تشکر، مدیریت سایت دکتر یار احمدی متخصص مغز و اعصاب
